Co robiliście, kiedy ogłoszono stan wojenny? Poruszające wspomnienia Pana Włodzimierza i Pani Heleny

Początek stanu wojennego: "Jugosłowianie przynieśli radio i patrzyli na nas z ciekawością. Wiedzieli, że coś się dzieje, ale nie wiedzieli, co"

Pan Włodzimierz urodził się w latach 50. i w czasie stanu wojennego pracował w spółdzielni inwalidzkiej. Wielu pracowników z tego zakładu było w jakiś sposób związanych z "Solidarnością", która narodziła się ledwie rok wcześniej i wciąż była niezwykle żywa w pamięci i działaniach związkowców, którzy do niej dołączyli. 

12 grudnia pan Włodzimierz pojechał na Krajowy Zjazd Spółdzielni Inwalidzkich do Warszawy - w stolicy miały się spotkać jednostki z całej Polski, by dokładnie omówić różnego rodzaju regulacje, nowe podejście do pracy i podyskutować o obecnej sytuacji. Wszyscy wrócili do domów szybciej, niż przewidywali.

- Mieszkaliśmy w hotelu MDM w Warszawie. Dla mnie, wałbrzyszanina, to była prawdziwa wyprawa. Najpierw z kolegami jechaliśmy prawie cały dzień. Mieliśmy zanocować w hotelu w sobotę, a w niedzielę spotkać się na konferencji Zjazdu - opowiadał.

Niedługo przed snem, co można było określić już jako późną godzinę, pan Włodzimierz chciał zatelefonować do swojej mamy, żeby dać jej znać, że jest już na miejscu i wszystko jest w porządku, kiedy jednak podniósł słuchawkę, okazało się, że sieć nie działa. Pomyślał wtedy, że może być to związane z jakąś awarią. Przecież to nie pierwszy raz, awarii telefonów doświadczano bez liku.

Kiedy wstał rano, zszedł na śniadanie do hotelowej restauracji.

- Były trzy grupy gości - my, Polacy z całego kraju, którzy przyjechali na zjazd, turyści z Jugosławii i Rosjanie. Atmosfera była napięta. Czuło się w powietrzu, że coś jest nie tak - mówił. - W pewnym momencie Jugosłowianie podeszli do nas z radiem i podgłośnili, żeby można było posłuchać. Patrzyli na nas z ciekawością, bo wiedzieli, że coś się ma na rzeczy, ale nie rozumieli, co.

Wtedy usłyszeli z rozgłośni ogłoszenie stanu wojennego w całej Polsce. Pan Włodzimierz opowiadał, że prawie wszystkie oczy zwróciły się wtedy na siedzących przy swoim stoliku Rosjan. 

- Zrobił się taki międzynarodowy kocioł - komentował. - Jugosłowianie, jak to oni zwykle, na uboczu, informowali o tym, że nasi sąsiedzi nas zajmują.

Niedługo po śniadaniu wszystkich uczestników zjazdu autobus zawiózł na miejsce konferencji. Tam ogłoszono, że ze względu na stan wojenny, zjazd został odwołany i muszą wszyscy wracać do domów. Pan Włodzimierz spakował się i wrócił najpierw pociągiem z Warszawy do Wrocławia. Tam na dworcu miał czekać na przesiadkę. Jazda zajęła właściwie cały dzień, ale tym, co uderzyło go bardziej po przyjeździe, było co innego.

- Tłumy. Straszliwe tłumy. Wszyscy nagle musieli załatwiać sobie powrót do domu - opowiadał. 

Kiedy wreszcie udało mu się wsiąść do pociągu, w podróży również pojawiły się znaki, że szykuje się coś bardzo złego.

- Kiedy wracałem, już dawno było ciemno. Na trasie między Wrocławiem a Wałbrzychem usłyszałem najpierw, a potem zobaczyłem coś strasznego. Najpierw ogromny huk, a potem światła aut i furgonetek. Wieźli milicję. Czuło się atmosferę wojny - skomentował. 

Początek stany wojennego: "znowu zaczyna się wojna"

Dzień wcześniej, w sobotę, pani Helena, pracująca już drugi rok nauczycielka, postanowiła odwiedzić we Wrocławiu swoją przyjaciółkę, Martę. Obie siedziały do późna, a po 23 do pokoju wszedł brat Marty, dziwiąc się, że nie było wieczornego dziennika w telewizji. 

- Próbował też dodzwonić się do jednego ze swoich kolegów, który działał w "Solidarności", ale nie mógł. Myślał wtedy, że uda mu się następnego dnia - relacjonowała. 

Niedługo później wszyscy w domu poszli spać. Mimo że miały wstać wcześniej, obie przyjaciółki obudziły się dopiero o 9 rano. Pewnie spałyby dłużej, gdyby nie fakt, że właśnie o dziewiątej do pokoju weszła mama Marty.

- Była przerażona. Powiedziała, że znowu zaczyna się wojna - mówiła pani Helena. 

Kiedy jadła śniadanie, a musiała zrobić to szybko, by też jak najszybciej dostać się na stację kolejową i wrócić do rodzinnego Szczawna-Zdroju, usłyszała jeszcze od brata Marty, że rano w zamiast "Teleranka" w telewizji pojawił się Jaruzelski. 

Na dworcu we Wrocławiu widziała mnóstwo ludzi. Było jeszcze rano, ale już wtedy wielu z nich starało się dostać jak najprędzej do domów. Pani Helena wspomina, że udało jej się kupić bilet i cudem wsiąść do zapchanego po brzegi pociągu. Do Wrocławia miała pojechać jeszcze niedługo później, by wspólnie ze znajomymi ze studiów obchodzić Sylwestra. Wielu z nich jednak już nie było.

"Grzali nas w ciepłej wodzie, jak żabę"

Pan Włodzimierz opowiadał, że po powrocie do pracy wszystko wydawało się być na swoim miejscu. Wałbrzych nie był nigdy znaczącym ośrodkiem "Solidarności" - cała uwaga skupiła się na Wrocławiu - było tam więcej zakładów pracy, więcej studentów i więcej żołnierzy. To nie oznaczało jednak, że miasto było bezpieczne.

- Nie mieliśmy problemów, mimo że działaliśmy w "Solidarności". Może też dlatego, że sporo osób niepełnosprawnych było w załodze i nie było nas jak spacyfikować - twierdził. 

We wszystkich zakładach pracy panowało jednak "przepustkowe piekło". Niektóre branże, m. in. właśnie spółdzielnie inwalidzkie, musiały często jeździć do zamiejskich oddziałów. W związku z tym na każdy taki przejazd trzeba było mieć przepustkę wydaną przez odpowiednie organy. 

Uważnie obserwowano wszystkie spotkania międzyludzkie. 

- Na ulicy staliśmy we dwoje z koleżanką pod biblioteką i milicjanci się nam bacznie przyglądali. Chwilę później dołączyła inna koleżanka i wtedy jeszcze bardziej nam się przyglądali, bo stanowiliśmy już tłum - mówił. 

- Oprócz stanu ogólnego zagrożenia nie czuliśmy bezpośrednich reperkusji, ci których pozamykali, to pozamykali, a nas grzali w ciepłej wodzie, jak żabę - dodał. 

"Nie ma ich - zabrali"

Pani Helena uważnie obserwowała swoje otoczenie - rodzinę i sąsiadów. Czuć było ich przerażenie tym, że wróciła wojna, że teraz nie wiadomo już, co to będzie. Dzięki znajomościom jej mamy, udało jej się dostać przepustkę, żeby pojechać na Sylwestra i spotkać się z osobami, które mogły mieć w tym czasie problemy z władzą. 

- Bardzo smutny był to Sylwester, bo okazało się, że w nocy z dwunastego na trzynastego bardzo wielu z moich znajomych pozamykali - opowiadała. 

- Część dostało ultimatum - albo bilet w jedną stronę, albo kłopoty dla ich bliskich. Wielu z nich zdecydowało się na wyjazd. Jedna z moich znajomych pojechała do Kanady, a znajome małżeństwo z maleńkim dzieckiem poleciało do Australii - wspominała. - O tym, co z stało z niektórymi, nie wiedzieliśmy zupełnie nic.

W Sylwestra można wtedy było chodzić po mieście. Były punkty, gdzie stali żołnierze, ale nie przeszkadzało odwiedzać domy znajomych albo pukanie do ich drzwi, żeby dowiedzieć się, gdzie są. 

- W wielu przypadkach rodzice otwierali nam drzwi i mówili, że „nie ma ich – zabrali” - opowiadała.

Również w szkole nie działo się najlepiej. 

- Nie uczyłam przedmiotu, który byłby w jakikolwiek sposób podatny na zmiany społeczne, ale obserwowałam po cichu, co się działo. Uczniowie często byli wzywani do dyrektora. Niektórzy znikali i wracali następnego dnia albo nawet dopiero po pewnym czasie. Pamiętam, że był taki chłopak w klasie, którą uczyłam - jednego dnia nie przyszedł, a parę dni później pojawił się w klasie z powybijanymi zębami.

Stan wojenny najpierw zawieszono 31 grudnia 1982 roku, a potem całkowicie zniesiono 22 lipca 1983. W jego czasie internowano łącznie 10 131  osób działających pod sztandarem "Solidarności". Życie straciło 40 Polaków.